ناهنجاری های فکی ، به شرایطی اشاره دارد که در آن ؛ دندان های فک فوقانی و تحتانی به صورت هماهنگ بر روی یکدیگر قرار نمی گیرند. افرادی که با این شرایط مواجه بوده و از آن رنج می برند ؛ می توانند با مراجعه به متخصص ارتودنسی ، مورد ارزیابی و معاینات اولیه قرار گرفته و به درمان ناهنجاری های فکی خود بپردازند. رشد فک ، یک فرآیند آهسته و تدریجی می باشد. در برخی کودکان ؛ فک بالایی یا فک پایینی ، گاهی بیش از حد رشد کرده یا به اندازه کافی رشد نمی کند. ( در برخی موارد ، رشد هر دو فک نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. ) شما عزیزان می توانید به منظور تشخیص صحیح و به موقع ناهنجاری ها و اختلالات فکی ، به مطب دکتر ثریا یوسف نژاد ، بهترین متخصص ارتودنسی بابل مراجعه فرموده و در صورت محرز شدن وجود اختلال و ناهنجاری در فک ، تحت نظر ایشان اقدام به درمان نمایید.
ناهنجاری های فکی ؛ می توانند متوسط یا شدید باشند ؛ لازم به ذکر است که در ناهنجاری های شدید ، برخی مداخلات جراحی ، مورد نیاز خواهد بود. توجه داشته باشید که رشد ناهنجار فک ، می تواند باعث بروز مشکلات زیبایی – اجتماعی و ایجاد اختلال در سلامت دندان ها شود که این مسئله ، خود می تواند بر روی توانایی صحبت کردن و جویدن اثر منفی گذاشته و همچنین در دراز مدت موجب بروز بیماری های لثه خواهد شد. باید اشاره داشت که در برخی موارد ، ناهنجاری های فکی در پی ناهنجاری های دیگری اعم از ناهنجاری جمجمه یا صورت ؛ مثل شکاف لب یا کام یا سندروم پیر روبین اتفاق می افتند.
علائم ناهنجاری فک
به طور کلی ناهنجاری های فکی به بزرگی یا کوچکی یکی از فک ها یا ترکیبی از آن گفته می شود و شامل :
- ناهنجاری فکی کلاس II ( شامل کلاس دو دویژن 1 و دویژن 2 ) که در آن فک فوقانی بزرگ و فک تحتانی نرمال یا بالعکس ؛ یعنی فک فوقانی نرمال و فک تحتانی کوچک است یا این که ترکیبی از هر دو مشکل وجود دارد.
- ناهنجاری فکی کلاس III که در آن یا فک تحتانی بزرگ است یا فک فوقانی کوچک است ، یا این که ترکیبی از هر دو مشکل وجود دارد.
- ناهنجاری انحراف فکی که در آن فک پایین یا چانه به یک سمت منحرف است.
- تنگی فک.
- صورت دراز ، اپن بایت و لبخند لثه ای.
لازم به ذکر است که اختلالات فکی ، می توانند باعث ایجاد فشار بیش از حد بر روی مفصل فک تحتانی ( ایجاد درد و صدا در فک ) و همچنین ایجاد فشار بیش از اندازه بر روی عضلات صورت شوند.
ناهنجاری کلاس 2 ( CL II )
حالتی است که در آن فک فوقانی و تحتانی به صورت ناهماهنگ بر روی یکدیگر واقع شده اند ؛ یعنی یا فک فوقانی جلو بوده یا این که فک تحتانی عقب است یا در برخی موارد ، ترکیبی از هر دو اختلال. لازم به ذکر است که نیمرخ یا اصطلاحا پروفایل افرادی که دچار ناهنجاری فک کلاس 2 هستند ، به صورت محدب یا convex خواهد بود. در چنین مواردی چنانچه بیمار پیش از رسیدن به بلوغ ، به متخصص ارتودنسی مراجعه کند ؛ امکان آن وجود خواهد داشت که با استفاده از دستگاه های ارتودنسی ، فک فوقانی را به عقب و فک تحتانی را به جلو هدایت نموده و بدین ترتیب ناهنجاری را درمان کرد.
اما در مقابل ، در صورتی که بیمار برای درمان ناهنجاری های فکی بعد از بلوغ و در دوره بزرگسالی ، به دکتر ارتودنسی مراجعه نماید و اختلال شدید باشد ، نمی توان با ارتودنسی بدون جراحی به تصحیح فک ها پرداخت. باید توجه داشت که چنانچه ناهنجاری شدید نباشد ، می توان توسط ارتودنسی ثابت و با تغییر موقعیت دندان ها به بهبود ظاهر بیمار کمک قابل توجهی کرد. اما طبیعتا چنانچه ناهنجاری شدید باشد ، به منظور تغییر موقعیت فک بیمار باید همراه با ارتودنسی ، عمل جراحی نیز بر روی بیمار انجام شود.
انواع ناهنجاری فکی کلاس 2
ناهنجاری کلاس 2 ، خود به دو گروه Devision 1 و Devision 2 تقسیم می شوند :
- Class II Devision 1 : در این نوع از ناهنجاری فکی کلاس 2 ؛ بیمار دارای increased overjet بوده ؛ یعنی اورجت بیمار تشدید شده و این مسئله به صورت اختلاف شدید و قابل توجه بین فکین ( فاصله بین فک بالا و پایین ) می انجامد.
- Class II Devision 2 : در این ناهنجاری ، دندان های قدامی فک فوقانی به صورت عمودی یا به سمت عقب واقع شده و بیمار با دیپ بایت شدید ( Deep overbite ) مواجه است.
هر چند در ناهنجاری فوق ، بین هر دو فک بیمار اختلاف ( فاصله بین فک بالاو پایین ) وجود دارد ؛ اختلاف دو فک به علت عمود بودن یا شیب دار بودن دندان های جلویی فک بالا بسیار جزئی به نظر می رسد و در نتیجه بی نظمی دندان های فک بالا و دیپ بایت شدید مشهود خواهد بود.
ناهنجاری کلاس 3 ( CL III )
حالتی است که در آن ؛ فک فوقانی و تحتانی به صورت ناهماهنگ بر روی یکدیگر قرار می گیرند ؛ یعنی یا فک تحتانی جلو است یا فک فوقانی عقب یا ترکیبی از دو مشکل مشاهده می شود. ناگفته نماند که نیمرخ یا به عبارتی پروفایل صورت این دسته از افراد که با ناهنجاری فک کلاس 3 روبرو هستند ، به صورت مقعر یا concave خواهد بود. در این دسته از افراد جهت جبران Ower Jet معکوس ، دندان های فک تحتانی به سمت عقب متمایل هستند و این تمایل سبب بی نظمی دندان های فک تحتانی می شود.
لازم به ذکر است در صورتی که کوچکی فک بالا ( Maxillary Deficiency ) ، سبب بروز ناهنجاری کلاس 3 شده و بیمار سن بلوغ را پشت سر نگذاشته باشد ، امیدواری جهت اصلاح ناهنجاری وجود داشته و می توان فک بالا را با استفاده از دستگاه های خارج دهانی ارتودنسی یا دستگاه های داخل دهانی و با متدهای جدید Bone Anchorage به سمت جلو هدایت نمود. اما در مواردی که فرد مبتلا به ناهنجاری کلاس 3 ، بعد از اتمام فرآیند بلوغ و پایان رشد به متخصص ارتودنسی مراجعه کند و اختلال شدید باشد ؛ به منظور درمان ناهنجاری فکی در بابل ، علاوه بر ارتودنسی ، ملزم به انجام جراحی نیز خواهد بود. ناگفته نماند در افرادی که بزرگی فک تحتانی (Mandibular Prognathism ) ، منجر به بروز ناهنجاری کلاس 3 شده باشد ؛ ارتودنسی حتی قبل از بلوغ هم پاسخگوی نیاز بیمار نبوده و حتما باید فرد تحت جراحی فک قرار گیرد.
انحراف فک Mandibular Deviation
انحراف فک پایین ( Mandibular Deviation ) ، در واقع نوعی ناهنجاری اسکلتی است که سبب انحراف فک تحتانی به یک سمت می شود. در صورت انحراف فک ، ناهماهنگی خط وسط دندان هاmidline discrepancy به صورت کاملا واضح قابل مشاهده می باشد.
دلایل ایجاد انحراف فک
لازم به ذکر است که انحراف فک تحتانی ، می تواند منشأ ژنتیکی داشته و به صورت مادرزادی اتفاق افتد ؛ در برخی موارد نیز به صورت اکتسابی و به دنبال عواملی نظیر شکستن و جوش خوردن نامناسب فک در سنین کودکی یا به دلیل ضعف عضلات یک طرف صورت ، به یک سمت منحرف می گردد. توجه داشته باشید که تداخل دندانی در فک فوقانی و تحتانی و همچنین عدم درمان به موقع کراس بایت خلفی نیز می تواند سبب بروز انحراف در فک شود. باید خاطر نشان شد که گاهی اوقات مفصل گیجگاهی فکی به دنبال علل نامعلومی در یک سمت بیشتر رشد کرده و در نتیجه شخص با ناهنجاری فکی یا همی مندیبولار هایپرتروفیHemimandibular Hypertrophy روبرو می شود. از این رو اکیدا به والدین عزیز توصیه می شود به منظور پیشگیری از انحراف فک و درمان ناهنجاری فکی به موقع آن ، فرزند خود را در سنین کودکی نزد بهترین ارتودنتیست بابل برده و هر گونه ناهنجاری دندان و فک را قبل از پیشروی و بدتر شدن اوضاع ، اصلاح نمایند.
کراس بایت و انحراف فک
همانطور که اشاره شد عدم درمان به موقع کراس بایت خلفی نیز می تواند سبب بروز انحراف در فک شود. به طور کلی کراس بایت ها دو نوع هستند :
- کراس بایت دندان های خلفی
- کراس بایت دندان های قدامی
کراس بایت ، ممکن است دندانی یا اسکلتی باشد ؛ درمان کراس بایت اسکلتی در بابل ، به مراتب دشوارتر است و در نتیجه بهتر است کراس بایت در دوره دندان شیری یا مختلط درمان شود ؛ چرا که در غیر اینصورت ممکن است اثر سوئی روی اسکلت صورت بگذارد و باعث انحراف فک پایین در بزرگسالی شود که درمان ناهنجاری فکی ، در آینده نیاز به جراحی خواهد داشت.
ناهنجاری اپن بایت
اپن بایت ( Open Bite ) در حقیقت ، نوعی مال اکلوژن ( Malocclusion ) می باشد و به وضعیتی اطلاق می گردد که طی آن ، دندان های فرد هنگام بسته شدن فک های فوقانی و تحتانی ، در حالت عادی قرار نگرفته و به درستی بر روی یکدیگر تراز نمی شوند. در حالت نرمال دندان های قدامی فک فوقانی ، باید حدود 2 تا 3 میلیمتر از دندان های قدامی فک تحتانی جلوتر باشند و آن ها را تا حدودی بپوشانند.
اما این وضعیت در اپن بایت به این صورت است که فاصله دندان های قدامی فک فوقانی و تحتانی بیش از حد نرمال و معمولی است. باید توجه داشت که مکیدن بیش از حد پستانک ، انگشتان ، مداد و به طور کلی هر ماده سخت دیگری ؛ می تواند تراز طبیعی و هماهنگی بین دندان های قدامی را بر هم زده و سبب بروز اپن بایت شود. لازم به ذکر است که قرار دادن طولانی مدت زبان ، بین دندان های جلویی فک فوقانی و تختانی نیز می تواند در بروز اپن بایت اثرگذار باشد. اختلال مفصل تمپورومندیبولار ( TMD یا TMJ ) نیز از مواردی است که باعث درد مزمن فک شده و به دنبال تحرکات زبان و فشار آوردن به دندان ها منجر به شکل گیری اپن بایت شود. ناگفته نماند که در برخی موارد نیز مشکلات اسکلتی با منشأ ژنتیکی نیز می توانند سبب عدم رشد هماهنگ فک ها شده و منجر به بروز مشکلات متعددی برای دهان و دندان ؛ از جمله اپن بایت شوند.
درمان اپن بایت
به منظور درمان ناهنجاری فکی ، درمان های مختلفی وجود دارد. توجه داشته باشید که متخصصین دندانپزشکی ، با توجه به مولفه هایی ؛ نظیر سن فرد ، نوع دندان ( شیری یا دائمی ) ؛ بهترین راهکار جهت درمان اپن بایت در بابل ، را ارائه می دهند. به طور کلی راه حل هایی که در راستای درمان اپن بایت ارائه می گردند در سه روش زیر خلاصه می شوند :
- اصلاح سبک زندگی و تغییر عادت نادرست
- استفاده از ابزارهای متحرک و ثابت ارتودنسی
- انجام جراحی برای درمان ناهنجاری های فکی
در این بخش به والدین محترم توصیه می شود که چنانچه متوجه وجود اپن باید در فرزند خود شدید ، حتما برای محرز شدن وجود این اختلال فرزند خود را نزد یک دندانپزشک یا بهترین متخصص ارتودنسی بابل ببرید. شایان ذکر است که پزشک ، در وهله اول با صحبت کردن مستقیم با کودک وی را به تغییر و تصحیح عادت نادرست ترغیب می نماید. حال آن که در صورت توجه کودک به توصیه های دندانپزشک و ترک عادات نادرست ، به مرور زمان شاهد رفع اختلال اپن بایت در کودک خواهیم بود.
تشخیص ناهنجاری های فکی جهت درمان ناهنجاری های فکی
به منظور تشخیص ناهنجاری های فکی ؛ در وهله اول متخصص ارتودنسی خوب در بابل ، تاریخچه پزشکی بیمار را دریافت کرده و ارزیابی های دندانی و کلینیکی را تکمیل می نماید. سپس با بررسی رادیو گرافی ها و کست های بیمار اقدام به طرح ریزی برنامه درمانی برای فرد بیمار خواهد کرد که شامل موارد زیر می باشد :
- تناسب صورت ، پروفایل ، تناسب چانه ، بینی و لب ها
- مشکلات مرتبط با بهداشت دندان
- مشکلات و ناهنجاری های عملکردی مرتبط با لثه و دندان ها
- مشکلات و ناهنجاری های عملکردی مرتبط با مجاری تنفسی که می تواند باعث بروز مشکلاتی از قبیل آپنه خواب شود.
لازم به ذکر است که گاهی اوقات علاوه بر تست های فوق ؛ تست های دیگری از قبیل اسکن ها نیز ، جهت ارزیابی های بالقوه و درمان ناهنجاری های فکی بهینه ممکن است توصیه می شوند.
معایب عدم درمان ناهنجاری های فکی
در صورتی که ناهنجاری های فکی به موقع درمان نشوند ، عوارض بسیار بدی را برای بیمار ایجاد می کنند. تصور کنید یک کودک از همان ابتدا به ناهنجاری های فکی دچار باشد و به دلیل همین مشکل ، در مکان های عمومی و مدرسه مورد تمسخر قرار بگیرد و اعتماد به نفس خود را از دست دهد. افرادی که به مشکلات فکی دچار هستند اغلب در جویدن غذا با مشکلاتی مواجه می شوند و در نهایت به مشکلات گوارشی و سوء هاضمه گرفتار می شوند. همچنین تکلم افراد نیز تحت تاثیر این مشکل قرار می گیرد و فرد در ادای حروف “س” و “ز” دچار مشکل می شود.
چه زمانی باید برای درمان ناهنجاری های فکی اقدام نمود ؟
همانطور که بیان شد درمان ناهنجاری های فکی در دوران کودکی اهمیت زیادی دارد. علاوه بر مواردی که بیان شد در صورتی که درمان در سنین کودکی انجام نشود ، احتمال انجام جراحی فک افزایش پیدا می کند و بعد از آن این جراحی در بزرگسالان بالای 18 سال قابل انجام است که بسیار سخت تر و پیچیده تر می شود. از آنجایی که کودک در سن رشد قرار دارد ، با کمک بسیاری از تجهیزات ارتودنسی می توان ناهنجاری های فکی را درمان نمود و حالت فک را تغییر دارد و رشد آن را کنترل کرد. در صورتی که تنها راه درمان این مشکلات در سنین بزرگسالی عمل جراحی فک همراه با ارتودنسی دندان می باشد که به آن ارتوسرجری گفته می شود.
علل بروز ناهنجاری های فکی چه می باشد ؟
- اختلال در زمان تکامل جنین
- اختلالات ژنتیکی
- وارد شدن آسیب به فک پایین کودک
- غیبت دندانی
- از دست رفتن زود هنگام دندان شیری
- نامناسب بودن اندازه دندان ها
- برخی عادت های رفتاری نادرست
- الگوی تنفس
روش های درمانی ناهنجاری های فکی چه می باشد ؟
- ارتودنسی دندان که شامل ارتودنسی ثابت و متحرک می شود
- جراحی فک
